ΤΟ ΑΡΘΡΟ ΕΙΝΑΙ ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΥΚΑ
ΟΜΟΙΠΑΘΗΤΙΚΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ
Είναι η ομιλία του στην παρουσίαση του βιβλίου «Αγγίζοντας τη μνήμη του σώματος», εκδόσεις Οσελότος,2016
Το άρθρο αποτελεί μια εξαιρετική συνοπτική παρουσίαση απο την σκοπιά της νευροφυσιολογίας για την μνήμη του σώματος με την οποία δουλεύει η μέθοδος που παρουσιάζεται σε αυτήν εδώ την ιστοσελίδα.
Το βιβλίο της Σεβαστιάνας Κουτρουμπάνου θα μπορούσε να θεωρηθεί μία πυξίδα για τον καθένα από εμάς σε μία περιοχή αχαρτογράφητη και πολλές φορές ίσως και ναρκοθετημένη, όπως αυτή της μνήμης. Έχει την ιδιαιτερότητα της επιστημονικής προσέγγισης στην θεραπευτική τέχνη.
Η επιτυχημένη προσπάθεια του βιβλίου να εξετάσει αυτόν τον χώρο της μνήμης του σώματος, αποτυπώνεται ήδη από το εξώφυλλο. Κηλίδες μπογιάς όπου τα χρώματα αναμειγνύονται, μπερδεύονται, αλλού ξεθωριασμένα και αλλού έντονα, φανερώνουν αυτό ακριβώς το παιχνίδι της μνήμης που χάνεται στα βάθη του παρελθόντος μας, μέχρι και στην αρχή της ενδομήτριας ζωής μας.
Η δομή του βιβλίου λειτουργεί σαν αδράχτι με το οποίο ο αναγνώστης υφαίνει σιγά σιγά την κλωστή που θα τον οδηγήσει στην αφετηρία της μνήμης. Αρχικά, η συγγραφέας μοιράζεται μαζί μας το πώς ξεκίνησε η δημιουργία αυτού του βιβλίου και έπειτα εφοδιάζει τον αναγνώστη με μια επιστημονική προσέγγιση της θεραπευτικής οδού που ακολουθεί. Τέλος, ακολουθούν οι καταγραφές και τα περιστατικά της σωματοσυναισθηματικής θεραπείας τα οποία εύστοχα η συγγραφέας ονομάζει ταξίδια.
Το «Αγγίζοντας τη Μνήμη του Σώματος» θέτει ερωτήματα, δίνει απαντήσεις, ταξιδεύει τον αναγνώστη, προσφέρει τροφή για περαιτέρω προβληματισμό.
Έχουμε περάσει στην επανάσταση των αντιλήψεων για τη θεραπεία και τον άνθρωπο. Η ολιστική θεώρηση, όχι μόνο του άξονα υγείας – νόσου αλλά και του ανθρώπου συνολικά, ως έμβιο, κοινωνικό και πνευματικό ον (ως φέροντος μίας συνειδητότητας που υπερβαίνει την εγωική συνείδηση). Δεν είμαστε μόνο σώματα, δεν είμαστε μόνο συναισθήματα, δεν είμαστε μόνο ιδέες και σκέψεις. Κάθε εστιασμένη και συρρικνωτική εξειδίκευση είναι πάντα ανεπαρκής και δυνητικά επικίνδυνη. Ο άνθρωπος είναι ψυχοσωματικό ον. Η νόσος είναι ψυχοσωματική εκτροπή. Η υγεία είναι ψυχοσωματική αποκατάσταση.
Στο βιβλίο αυτό, δίνεται με τρόπο γλαφυρό και ταυτόχρονα επιστημονικό, η συγκλονιστική αυτή εμπειρία. Όλος ο άνθρωπος είναι ένα. Τίποτα δεν χάνεται στην πορεία της ζωής. Εμπειρίες και βιώματα από τα πρώτα ίχνη της ενδομήτριας ζωής μας ακολουθούν και συχνά μας καθορίζουν. Η εσωτερική αυτή συνομιλία με το σώμα, η σωματοσυναισθηματική απελευθέρωση που λαμβάνει χώρα ως ένα θαύμα μέσα στο πεδίο της κατανόησης και της εμπιστοσύνης και τελικά η μεγάλη αλλαγή ως εμπειρία υγείας, είναι όχι μόνο η διαδικασία αλλά και η απόδειξη. Όταν οι ορθολογιστικές άμυνες υποχωρούν και εισερχόμαστε στην εσωτερική πραγματικότητα, τότε το σώμα μας αποκαλύπτει την αλήθεια της νόσου, το νόημα της και μας οδηγεί αλάνθαστα στη θεραπεία όλου του συστήματος.
Μπορεί να θεωρούμε τη μνήμη ως κάτι δεδομένο, αλλά δεν πρέπει να ξεχνάμε τη σημαντικότητα της για τη ζωή μας. Η μνήμη είναι ζωτικής σημασίας για την επιβίωση μας ή την ανάπτυξη της προσωπικότητας μας. Μας δίνει την έννοια του εαυτού ή της χρονικής συνέχειας της ίδιας μας της ύπαρξης, τη δυνατότητα να ανακαλούμε ποιοι είμαστε, τι κάναμε στο παρελθόν, τι σχεδιάζουμε στο μέλλον. Είναι πολύ δύσκολος ένας ορισμός για τη μνήμη. Περιλαμβάνει πληθώρα εκδοχών και παραμέτρων.
Είδη μνήμης
1) Μακρόχρονη μνήμη: Αποθήκευση πληροφοριών για ένα διάστημα λίγων λεπτών ως πολλών δεκαετιών.
a. Αυτοβιογραφική μνήμη: Πληροφορίες εαυτού
b. Σημασιολογική μνήμη: Χρησιμότητα πληροφορίας
c. Διαδικαστική μνήμη: Αυτοματοποιημένες διεργασίες
2) Βραχύχρονη μνήμη: Μνήμη RAM. Διάρκεια ζωής πληροφοριών = 30’’ ως λίγα λεπτά.
3) Αισθητηριακή μνήμη: Διάρκεια αποθήκευσης πληροφοριών λίγα κλάσματα δευτερολέπτου. Είναι ο προθάλαμος εισαγωγής στη βραχύχρονη μνήμη.
Ένα τελείως διαφορετικό σύστημα είναι αυτό που σχετίζεται με τα επίπεδα εξέλιξης του εγκεφάλου. Έχουμε τρία επίπεδα συνείδησης:
1) Εγκεφαλικό στέλεχος: Είναι ο πρωτόγονος ή ερπετοειδής εγκέφαλος. Ολοκληρώνεται στον πρώτο μήνα της κύησης. Σχετίζεται με τα ένστικτα, τις βασικές λειτουργίες, τις ανάγκες και την επιβίωση. Συνδέεται με τη βαθιά αναπνοή και καταγράφει γευστικά και ακουστικά ερεθίσματα. Αποθηκεύει τα πρώιμα τραύματα και εκλύει ή σχετίζεται με τον κίνδυνο, το άγχος, την κατάθλιψη, την απόρριψη .Αυτές οι αντιδράσεις στο τραύμα στερούνται δομής. «Είναι παντού». Οι πρώτες αναμνήσεις παίρνουν μορφή στα πιο εξελιγμένα εγκεφαλικά κέντρα. Τα πρώιμα τραύματα καθορίζουν ή και αναστέλλουν την μετέπειτα εγκεφαλική ανάπτυξη. Η μετέπειτα συναισθηματικές αναπληρώσεις, δεν επαρκούν να αντισταθμίσουν το σοκ.
2) Μεταιχμιακό σύστημα: Χώρος αποθήκευσης της συναισθηματικής αλήθειας.
a. Αμυγδαλή: Κυρίαρχη ως 6 μηνών. Αίσθηση του συναισθήματος, Συναισθηματικές καταγραφές χωρίς τόπο και χωρίς χρόνο. Είναι το συστατικό του συναισθήματος που έχει να κάνει με τα σπλάχνα. Υπεύθυνη για την έκκριση οπιοειδών στον ανυπόφορο πόνο.
b. Ιππόκαμπος: Πιο εξελιγμένη δομή από την αμυγδαλή. Είναι η έδρα των αναμνήσεων. Ο φρουρός της συναισθηματικής μνήμης. Μπλοκάρει την αμυγδαλή, όταν αυτή διεγερθεί επικίνδυνα.
c. Υποθάλαμος: Έλεγχος της έκκρισης των βασικών ορμονών, μέσω τη υπόφυσης. Μεταφράζει το συναίσθημα σε βιοχημεία. Εκφράζεται μέσω Παρασυμπαθητικού Νευρικού Συστήματος (ηρεμία – επούλωση) και Συμπαθητικού Νευρικού Συστήματος (δράση – επίθεση).
d. Θάλαμος: Σταθμός αναμετάδοσης. Στέλνει τα συναισθήματα προς κατανόηση και συσχέτιση στα ανώτερα εγκεφαλικά κέντρα. Μπλοκάρει τις ισχυρές συναισθηματικές εκπομπές που προκαλούν πόνο. Τα κέντρα του πόνου είναι τα ίδια για το συναισθηματικό και το σωματικό πόνο. Εδώ γίνεται η απώθηση. Αφορά ψυχικά υλικά που δε γίνονται ποτέ συνειδητά.
3) Νεοφλοιός: Νόηση – Ιδέες – Σκέψη. Η δεξιά προμετωπιαία περιοχή ασχολείται με το συναίσθημα και τη μετάδοση του. Η αριστερή προμετωπιαία περιοχή σχετίζεται με την κατανόηση και ενσωμάτωση του συναισθήματος. Στην εφηβεία έχουμε ταχύτατη ανάπτυξη του φλοιού, με συνοδό έλεγχο των παρορμήσεων, που έχει ως αποτέλεσμα την απώθηση – έλεγχος ανάδυσης συναισθήματος.
Στη Νεύρωση υπάρχει λειτουργική αποσύνδεση των πρωτόγονων εγκεφαλικών κέντρων από τον αριστερό νεοφλοιό. Δυσκολία κατανόησης του συναισθήματος που πλημμυρίζει το σύστημα.
Οι καλές καταγραφές είναι κατά κανόνα προσβάσιμες γιατί δεν υπάρχει λόγος να απωθηθούν. Όταν το πρώιμο τραύμα κατά την κρίσιμη περίοδο – ως την ηλικία των τριών ετών – είναι έντονο, δηλαδή δεν μπορεί να ενσωματωθεί με τον πόνο που επιφέρει, μένει αποκομμένο και απωθημένο. Το ίδιο ισχύει και για την μη εκπληρωμένη ανάγκη. Αυτό οδηγεί ασυνείδητα είτε στο αδιάκοπο κυνήγι εκπλήρωσης της είτε στην εγκατάλειψη της καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής του ατόμου. Το αποτύπωμα τους αποκτά δική του ζωή μέσα στο νευρικό σύστημα, είναι μία ξένη δύναμη που αναζητά δυναμικά τρόπους να βγει στο συνειδητό. Το σοκ του τραύματος ή της μη εκπληρωμένης ανάγκης δεν αναπληρώνεται από τις μετέπειτα εμπειρίες αποκατάστασης. Κύριες αιτίες πρώιμου σοκ είναι ο τοκετός, η έλλειψη αγάπης από τη μητέρα και ο ελλιπής συντονισμός των εγκεφάλων εμβρύου – μητέρας.
Περιφερόμαστε καθημερινά έρμαια των ασυνείδητων καταγραφών. Η ενήλικη συμπεριφορά μας είναι αντίστοιχη του αποτυπώματος που εκδηλώνεται στις λεπτές οργανικές λειτουργίες, όπως οι νευροδιαβιβαστές, το αυτόνομο νευρικό σύστημα και οι ορμόνες. Το αποτύπωμα είναι πλέον ένα ψυχοσωματικό γεγονός, αλλάζει τον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά μας. Οι πρώιμες λειτουργικές αλλοιώσεις δεν είναι πρόσκαιρες καταστάσεις. Το αποτύπωμα είναι ένα σύνολο αντιδράσεων που εντυπώνεται ταυτόχρονα σε ολόκληρο το σώμα, μία ολοκληρωτική – όχι νοητική – εμπειρία. Το αποτύπωμα της κρίσιμης περιόδου εντυπώνεται στο δεξιό μεταιχμιακό σύστημα, δηλαδή το συναίσθημα επηρεάζει το σύστημα μας πριν από τη σκέψη και καθορίζει τις συνολικές αντιδράσεις μας μέσα από τις βιοχημικές διαδικασίες. Το πρότυπο που εντυπώθηκε στην προλεκτική ζωή (δεξιό ημισφαίριο) δεν μπορεί να αναστραφεί με λεκτικά μέσα (αριστερό ημισφαίριο). Με το συμπαθητικό νευρικό σύστημα και τις κατεχολαμίνες, κλειδώνεται η τραυματική εμπειρία στον εγκέφαλο. Οι ανάγκες είναι γερά εγκατεστημένες και σχετίζονται με την επιβίωση. Δεν τις ξεπερνάμε με την ηλικία. Αντίθετα, η αποστέρηση ενισχύεται χρόνο με το χρόνο. Η συμβολική εκπλήρωση της ανάγκης ή η εκδραμάτιση της, ποτέ δεν είναι ικανοποιητικές. Δεν υπάρχει μηχανισμός διάλυσης της ανάγκης. Όσο πιο πρώιμα καταγράφεται το τραύμα στον αδιαμορφοποίητο εγκέφαλο και πάνω σε αυτό χτίζονται τα επόμενα στάδια, τόσο πιο δύσκολα αλλάζει. Η αίσθηση μάχης, πόνου, φόβου, παραίτησης, απόγνωσης είναι πραγματικά γεγονότα και όχι νοητικές νευρωσικές διαταραχές και αναπαράγονται σε κάθε ευκαιρία.
Όμως, το αποτύπωμα είναι το πρόβλημα και – ταυτόχρονα – η λύση. Είναι μία αναπόδραστη δύναμη. Οι σπόροι της επίλυσης είναι στο ίδιο το τραύμα και μόνο εκεί. Επιστροφή στο πρωταρχικό τραυματικό συναίσθημα σημαίνει κάθοδο στα χαμηλότερα μεταιχμιακά επίπεδα. Το αποτύπωμα εξακολουθεί να δρα μέχρι να φτάσουμε στο κεντρικό σημείο της εμπειρίας, να αναβιώσουμε την ποιότητα της και να την κάνουμε συνειδητή. Το αποτύπωμα αναβιώνεται με όλα τα συστήματα που είχαν αναμειχθεί αρχικά και στην ίδια ένταση. Το αποτύπωμα δεν κατακτάται, ούτε το αλλάζεις, ούτε το εκφράζεις με επιτηδευμένες συμπεριφορές. Χαράζει βαθιές κατευθύνσεις ροής του συναισθήματος.
Αν προσεγγίσουμε αναμνήσεις συναισθημάτων (ιππόκαμπος) χωρίς να αφυπνίσουμε το αίσθημα που κρύβεται πίσω από το συναίσθημα (αμυγδαλή) δεν υπάρχει θεραπεία. Πρέπει να ανακληθεί και να βιωθεί ολόκληρο το γεγονός ως ψυχοσωματική εμπειρία.
Στην αναβίωση, που γίνεται σε κατάσταση κυμάτων Θήτα, ο μετωπιαίος νοητικός λοβός είναι σχετικά ανενεργός. Είναι λίγες οι λέξεις και οι σκέψεις. Αναδύονται αισθητικές καταγραφές (ήχοι, εικόνες, αγγίγματα) και συχνά εκδηλώνονται οργανικά πρωτογενή αντανακλαστικά. Μοιάζει με βύθιση σε ονειρική κατάσταση.
Η ανάμνηση του μεταιχμιακού συστήματος είναι ακριβής και αλάνθαστη αντίδραση. Περιέχει τα μυστικά της ενδομήτριας ζωής, της γέννησης μας και των πρώτων μηνών της αυτόνομης ύπαρξης μας. Η ανάδυση της, η αναβίωση της στην ολότητα της, η συνειδητοποίηση της, η αφομοίωση της από την προσωπικότητα είναι η λύση. Τότε, το παρασυμπαθητικό νευρικό σύστημα απελευθερώνεται και ομαλοποιεί την ένταση. Επέρχεται επούλωση και ηρεμία.
Η ολιστική θεραπεία απαιτεί δράση στο κέντρο, στον πυρήνα, στην αρχή και στην αιτία της διαταραχής. Τελικά, έχουμε δύο επιλογές: ανακούφιση του συμπτώματος ή θεραπεία του ασθενή.
Η επιτυχία ενός βιβλίου, πιστεύω, είναι η επιστροφή του αναγνώστη σε αυτό. Ένα καλό βιβλίο είναι ένα βιβλίο που επιστρέφεις ξανά και ξανά. Και στο συγκεκριμένο βιβλίο θα γυρίσουμε πολλές φορές ιχνηλατώντας τα μονοπάτια της μνήμης μας.
